تاریخچه و ساختار کلی شیوه‌نامۀ دسترسی‌پذیری

شیوه‌نامۀ فارسی دسترسی‌پذیری محتوای وب (WCAG) یک دستورالعمل فنی است که شامل ۱۲ تا ۱۳ راهبرد (Guideline) کلی می‌شود. این راهبردها خود به شاخص‌های موفقیت قابل آزمایش تقسیم می‌شوند. بسته به اینکه به دنبال پیاده‌سازی نسخه ۲.۰ یا ۲.۱ از WCAG هستید، حداکثر با ۷۸ شاخص موفقیت سر‌و‌کار خواهید داشت.

نسخه ۲.۰ از WCAG شامل ۱۲ راهبرد اصلی است و در سال ۲۰۰۸ منتشر شده است. در هر یک از راهبردهای دوازده‌گانه، الزاماتی با نام «شاخص‌های موفقیت» در نظر گرفته شده است و در نهایت هم این الزامات به سه سطح انطباق (A)، (AA) و (AAA) تقسیم شده است. مجموع این سه سطح در پایان بالغ بر ۶۱ شاخص موفقیت را در نسخه ۲.۰ تشکیل می‌دهند.

از زمانی که WCAG 2.0 برای اولین‌بار معرفی شد، فناوری به‌میزان قابل‌توجهی پیشرفت کرده است. WCAG 2.1، نسخه به‌روز‌شده‌ای از شیوه‌نامۀ پیشین است که با اضافه شدن ۱۷ شاخص موفقیت دیگر حالا شامل ۱۳ شیوه‌نامه و ۷۸ شاخص موفقیت است. این به‌روز‌رسانی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، نیاز‌های افراد دارای ناتوانایی‌های شناختی، مبتلایان به اختلالات یادگیری و آسیب‌دیدگان بینایی و به‌طور کلی افراد دارای ناتوانی که از موبایل استفاده می‌کنند را دربر می‌گیرد.

مراتب سازگاری با نسخه‌های قدیمی‌تر هم در طراحی لحاظ شده است؛ به‌طوری‌که رعایت موارد مطروحه در نسخه ۲.۱، به معنای آن است که شما نکات نسخه قبل (۲.۰) را هم رعایت کرده‌اید. نسخۀ ۲.۱ جایگزین نسخه قبلی نیست؛ بلکه در ادامه آن طراحی شده است.

در نظر داشته باشید که الآن در سال ۲۰۲3 قرار داریم اما نسخهٔ 2.2 سال ۲۰۰۸ هنوز قابل استفاده است ^↗ و می‌توان از آن، بسیاری نکاتِ تولیدِ محصول فراگیر را آموخت. علیرغم گذشت این همه سال، اغلبمان هنوز از این شیوه‌نامه‌ و شاخص‌های موفقیت آن در محصولات دیجیتالی استفاده نمی‌کنیم و این موضوع صدمات جدی‌ای به دسترسی‌پذیری محصولاتمان خواهد زد.

روش دسته‌بندی شاخص‌های موفقیت در شیوه‌نامه

شاخص‌های موفقیت‌ WCAG 2.۲ بر مبنای تأثیری که بر طراحی یا نمایش بصری صفحات می‌گذارند در سه سطح انطباق (سطح A، سطح AA و سطح AAA) طبقه‌بندی می‌شوند تا نیاز‌های افراد مختلف را در موقعیت‌های گوناگون برآورده کنند. سطوح انطباق باید به‌طور کامل برآورده شوند و انطباق در سطوح بالا‌تر، نشان از انطباق در سطوح پایین‌تر دارد:

سطح A، ساده‌ترین و پایین‌ترین سطح انطباقی است که می‌توان فراهم کرد. سطح A حداقل سطح دسترسی را فراهم می‌کند و در بسیاری از موقعیت‌ها به دسترس‌پذیری گسترده منجر نمی‌شود.

سطح AA حد متوسط است و رایج‌ترین سطحی است که می‌توان فراهم کرد. سطح AA، سطح انطباقی است که در طراحی همه اطلاعات در صفحات اینترنتی توصیه می‌شود.

سطح AAA از نظر مطابقت با شاخص‌های موفقیت در بالا‌ترین و دشوار‌ترین نقطه قرار دارد. توصیه نمی‌شود که برای انطباق با تمامی شاخص‌های این سطح از شیوه‌نامه، بیش از حد تلاش کنید؛ چرا که انطباق با شاخص‌های این سطح، در برخی موقعیت‌ها امکان‌پذیر نیست.

سازمان‌هایی که قصد انطباق محصولشان را در فرایند دسترس‌پذیرسازی دارند، می‌توانند از میان سه سطح A, AA , AAA، سطوح مطابقیت A, AA را به عنوان هدف سازمانی انتخاب کنند. انطباق با شاخص‌های سطح AAA برای محصولات ویژۀ کاربران کم‌توان و ناتوان الزامی است. به عنوان مثال، انتطباق با سطح AAA و حفظ جوانب بصری وب‌سایت برای کابرانی که آسیب بینایی دارند، چالشی حرفه‌ای‌ و صعب‌تر برای نقش‌های سازمانیِ کارشناس دسترسی‌پذیری، طراحان محصول و برنامه‌نویسان خواهد بود اما سطوح مطابقیت A, AA به مراتب چالشی کم‌هزینه‌تر است. درنتیجه، انطباق با شاخص‌های سطوح مطابقیت A, AA چالشی الزامی و نسبتاً آسان‌تر است.

مزایای دسترس‌پذیرسازی کاملاً روشن است اما چیزی که اغلب افراد در نظر نمی‌گیرند این است که بهبود تعامل با موتور‌های جستجو هم در نتیجه انطباق با شاخص‌ها به دست می‌آید. کاربست سطح AA از استاندارد ۲.۲ منجر به این خواهد شد که موتور‌های جستجو هم بتوانند درک بهتری از محتوای وب‌سایت شما داشته باشند.

اگر گشتی در فضای وب زده باشید حتماً به این نکته توجه کرده‌اید که فارغ از اینکه شما در چه سطحی از توانایی قرار دارید، استفاده از برخی وب‌سایت‌ها نسبت به برخی دیگر دشوار‌تر است. اگر موتور‌های جستجو و کاربران شما نتوانند با محتوایی که در وب‌سایتتان قرار داده‌اید تعامل درستی برقرار کنند و آنچه را که به دنبالش هستند بیابند، پس اساساً وب‌سایت را برای استفاده چه کسانی طراحی کرده‌اید؟

معرفی لایه‌های شیوه‌نامۀ WCAG 2.۲

افراد و سازمان‌هایی که از WCAG استفاده می‌کنند، دامنهٔ گسترده‌ای را از طراحان وب و برنامه‌نویس‌ها گرفته تا سیاست‌گذاران، مراکز تجاری، معلمان و دانش‌آموزان، دربر می‌گیرد.

برای پاسخگویی به نیاز‌های متعدد این مخاطبان، چندین لایهٔ راهنمایی از جمله، اصول کلی (principles)، راهبرد‌های عمومی (guidelines)، شاخص‌های موفقیت آزمایش‌پذیر (success criteria) و مجموعه‌ای غنی از تکنیک‌های مورد نیاز (sufficient techniques)، ترفند‌های مشاوره (advisory techniques)، مثال‌ها و مستنداتی در خصوص اشتباهات معمول و لینک‌هایی به کد‌ها و منابع مورد نیاز ارائه شده است.

اصل‌ها – در گام نخست، چهار قاعده اصلی وجود دارد که پایه و اساس دسترسی‌پذیری وب را شکل می‌دهد: قابل مشاهده، قابل اجرا، قابل درک و مستحکم بودن. (همچنین نگاه کنید به شناخت اصول چهارگانۀ دسترسی‌پذیری چهارگانۀ شیوه‌نامه)

شیوه‌نامه‌ها – پایین‌تر از لایه قواعد، لایه شیوه‌نامه‌ها قرار می‌گیرد. 1۳ شیوه‌نامه، اهداف اساسی را ارائه می دهند که طراحان باید به منظور فراهم کردن دسترسی بیشتر به محتوا برای کاربران دارای ناتوانی و کم‌توانی‌های گوناگون به‌کار ببندند. شیوه‌نامه‌ها آزمایش‌پذیر نیستند اما چارچوب و اهداف کلی را برای کمک به طراحان در درک شاخص‌های موفقیت و اجرای بهتر تکنیک‌ها ارائه می‌دهند.

شاخص‌های موفقیت – برای هر شیوه‌نامه، معیار‌های موفقیت آزمایش‌پذیر ارائه شده تا امکان استفاده از WCAG 2.۲ را در مواردی نظیر ویژگی‌های طراحی، خرید کردن کاربران، مقررات و توافق‌نامه‌ها که الزامات و آزمایش انطباق لازم است فراهم کند. در موقعیت‌های گوناگون و به منظور پاسخگویی به نیازهای گروه های مختلف، سه سطح انطباق تعریف شده است: A (کمترین)، AA و AAA (بالاترین). اطلاعات بیشتری در خصوص سطوح انطباق WCAG در بخش قبل از همین مقاله موجود است.

تکنیک‌های تکمیلیِ پیشنهادی – برای هر یک از شیوه‌نامه‌ها و شاخص‌های موفقیت در خود سند WCAG 2.۲، طیف گسترده‌ای از تکنیک‌ها مستند شده است. این تکنیک‌های آموزنده، به دو دسته تقسیم می‌شوند: تکنیک‌هایی که الزاماً برای تحقق هر یک از شاخص‌ها لازم است و آن‌هایی که صرفاً جنبه پیشنهاد دارند. تکنیک‌هایی که صرفاً به عنوان پیشنهاد مطرح می‌شود، از حداقل‌های مطرح شده در هر یک از شاخص‌ها فراتر می‌رود و به طراحان امکان می‌دهد انطباق بیشتری با شیوه‌نامه ایجاد کنند. برخی از تکنیک‌های پیشنهادی، موضوعاتی را پوشش می‌دهد که در شاخص‌های آزمایش‌پذیرِ موفقیت به آن‌ها پرداخته نشده است. خطا و اشتباهات رایج و پرتکرار تولید محصولات نیز مستند شده است.

همه لایه‌های این مجموعۀ شیوه‌نامه‌ها (اصول، راهبرد‌ها، شاخص‌های موفقیت و تکنیک‌های تکمیلی پیشنهادی) در یک راستا به کار گرفته می‌شوند تا در قالب یک شیوه‌نامه مدون، به تشریح کار‌هایی بپردازند که منجر به ایجاد دسترسی‌پذیری بیشتر در محتوا می‌شود. تولیدکنندگان محصولات دیجیتالی تشویق می‌شوند تا تمام لایه‌هایی را که می‌توانند، از جمله تکنیک‌های پیشنهادی، شناسایی و اعمال کنند تا نیازهای گسترده‌ترین طیف ممکن از کاربران را به بهترین نحو برآورده کنند.

بهتر است لینک‌های زیر را ببینید: 

• پیش‌گفتار: توضیحی در مورد ترجمه متن «شاخص‌های موفقیت»
• چرا دسترسی‌پذیری یا تولید محصول فراگیر (Inclusive) مهم است؟
• ساختار کلی WCAG و معرفی سطوح مطابقت A ،AA ،AAA
• اصول چهارگانه WCAG
• راهبردهای ۱۳ گانه WCAG 2.۲
• شاخص‌های موفقیت سطح A
• شاخص‌های موفقیت سطح AA
• شاخص‌های موفقیت سطح AAA

پدیدآورندگان:

مترجم: امید هاشمی
ویراستار فنی: آرتا مکبری
ویراستار فنی دوم: حسین شرفی